Een van de jongste villa’s in Rome met in Engelse stijl aangelegde tuin is de villa Torlonia, gelegen aan de Via Nomentana ♣. Het gebouw met omliggend park (met een collectie bijzondere bomen), aanvankelijk de Villa Colonna, is in 1797 aangekocht door Giovanni Torlonia, dan kersvers markies geworden. Het hoofdgebouw, de Casino Nobile, was bedoeld als representatief onderkomen en is door architect Giuseppe Valadier tussen 1802 en 1806 aangepast. Er is een loggia met zuilen en driehoeksgevel aan de noordkant toegevoegd en halfronde uitbouwsels completeren de zijkanten. Een monumentale toegangspoort is bij reconstructies van de Via Nomentana verloren gegaan.
De villa heeft na de dood van Giovanni Torlonia in 1832 nog verdere veranderingen ondergaan onder architect en schilder Giovanni Battista Caretti, zulks in opdracht van Giovanni’s zoon Alessandro. De twee obelisken in het park zijn opgericht ter nagedachtenis van Alessandro’s ouders Giovanni en Anna Maria Torlonia.
De ligging van de Casino Nobile heeft een noord-zuid as. Het is dan ook vliegtuig spotten geblazen, wanneer je bij mooi weer tijdens de lunch, zittend op een bankje in het park of liggend in het grasveld, de vliegtuigen hun landing op vliegveld Ciampino ziet voorbereiden.
De vertrekken op de beneden- en bovenverdieping liggen symmetrisch rond een centrale eetzaal annex balzaal. Orkestleden namen plaats op de twee balkons die de zaal op de eerste verdieping flankeren. Grote ramen en spiegels zorgen voor veel (reflectie van) licht. De oorspronkelijke vloerdecoratie is in 1888 naar een andere onderkomen van de familie Torlonia overgebracht. Decoraties in stucco van o.a. Antonio Canova (bijv. ‘de dood van Sokrates’) hingen hier, maar zijn nu naar een zijvertrek verplaatst.
Er staan neoklassieke beeldhouwwerken van Bartolomeo Cavaceppi en (de school van) Bertel Thorvaldsen. Enkele sculpturen zijn antiek: een Afrodite (kopie uit de late eerste, misschien vroege tweede eeuw van een Grieks origineel, gemaakt van marmer van Thasos), een torso van een man in toga (uit de tijd van keizer Augustus of Tiberius), een Athena Parthenos (Romeinse kopie uit de 2de of 3de eeuw). De sculpturen stammen uit het atelier van Cavaceppi en hebben restauraties ondergaan.
De andere, kleinere, vertrekken zijn in uiteenlopende stijlen uitgevoerd: classicistisch, empire, Egyptiserend enz. De eerste verdieping bereik je via een marmeren trap met in brons gedreven leuningen. In de wanden zijn op vloerhoogte roosters aangebracht, vanwaaruit zich door het pand warme lucht kon verspreiden die in de kelder werd opgestookt. Hiervandaan kun je (nu nog steeds) via een onderaardse gang het Casino dei Principi bereiken. Dezelfde kelder geeft ook toegang tot een rariteit, een door Giovanni Battista Caretti gebouwde Tomba Etrusca.
De eerste verdieping heeft naast een Sala di Bacco (het plafond waarop de mythe van Dionysos en Ariadne was uitgebeeld, is verloren gegaan), een ‘Gotische zaal‘, een Gabinetto di Venere, een Gabinetto di Psyche, een Egyptische kamer met taferelen uit het leven van Antonius en Cleopatra, een vertrek dat de daden van Alexander de Grote laat zien. De vleugels van de villa zijn symmetrisch gebouwd en eindigen op de eerste verdieping beide in een slaapvertrek.
De bovenste verdieping is ingericht als museum van kunstenaars uit de ‘Scuola Romana’. Hier zijn werken te zien van Antonio Donghi, Mario Mafai, Corrado Cagli, Giuseppe Capogrossi, Fausto Pirandello, Renato Guttuso en vele anderen.
In 1919 is een joodse (!) onderaardse begraafplaats aan het licht gekomen. Benito Mussolini, dictator van Italië zal ervan hebben geweten, want hij heeft er gewoond van 1925 tot 1943 (voor het symbolische bedrag van 1 lire per jaar). Hij was het die het hoofdgebouw, il Casino Nobile, gebruikte als woning, een functie die tot dan toe slechts voorbehouden was aan de bijgebouwen, de Casina delle Civette (‘Uilenhuis’) en de Casino dei Principi. Er bestaan oude filmopnamen die Mussolini bij het spelen van een potje tennis en het paardrijden laten zien. Verder zien we zijn vrouw Rachele de rol van voorbeeldige huisvrouw spelen die haar moestuin beheert. Het huwelijksfeest van Mussolini’s dochter Edda met graaf Galeazzo Ciano in 1930 is ook vastgelegd.
Bioscoopfilmpje uit 1940 met Benito Mussolini sportief bezig in
het park van Villa Torlonia.
Op het terrein zijn twee bunkers in opdracht van Mussolini gebouwd, de ene bedoeld tegen gasaanvallen, de andere tegen bombardementen. Voor de laatste had de dictator een plek bedacht onder de hoofdvijver, maar hem werd door zijn adviseurs ingefluisterd dat dit te gevaarlijk was, want de vijver was vanuit de lucht een herkenbaar object en makkelijk doelwit. Tot 1 oktober 2016 was het mogelijk op afspraak de bunkers te bezichtigen (zie → YT film), maar de afdeling cultuur van de gemeente kamt met geldproblemen en is nu op zoek naar een uitbater.
De villa heeft na WO II lange tijd leeg gestaan (de familie Torlonia had geen nazaten) en raakte ernstig in verval. Dit kwam mede doordat aan het einde van de oorlog het Amerikaanse leger er zijn hoofdkwartier had ingericht en de soldaten zich als ware cultuurbarbaren hebben gedragen. Uiteindelijk heeft de gemeente zich in 1977 over het erfgoed ontfermd en de deuren van het park in 1978 opengesteld. Na lange jaren van minuscule restauraties zijn ook de gebouwen toegankelijk gemaakt voor het publiek.