Roma caput mundi et umbilicus ecclesiae.
“Rome, hoofdstad van de wereld en navel van de kerk.”
Kerken zijn gebedshuizen die al vroeg een vaste vorm hebben gekregen. In de meeste kerken vind je in het grondplan de vorm van een kruis terug. De oudste kerken hebben het grondplan van een Grieks kruis, waarvan de ‘armen’ even lang zijn. In latere tijd is het grondplan van het ‘Latijnse’ kruis gebruikelijker geworden: het deel van de kerk dat haaks op het hoofdgebouw is geplaatst is korter en daarmee lijkt het grondplan meer op het kruis van het lijden van Christus.
De oudste gebedshuizen waren eenvoudig van opzet, een rechthoekige ruimte voldeed voor de cultus. Voor het altaar of het kruisbeeld kon een halfronde uitbouw dienen. Zo’n apsis is vaak een vast onderdeel van een kerk. Grotere kerken kregen links en rechts van de centrale as een gangpad: de kerk wordt dan in schepen of beuken ingedeeld. Zo spreken we van een middenschip voor het centrale gedeelte van een kerk en van zijbeuken voor de flarikerende hallen. De zij- armen van het kruis vormen tezamen het dwarsschip. Aan het uiteinde van het middenschip markeert een verhoging de ruimte voor het koor, vaak voorzien van een apsis.
Het belang van een kerk laat zich ook aflezen aan het aantal nissen langs de zijbeuken. Belangrijke, adellijke families hebben dan ruimte ingekocht en daar altaren geplaatst voor privédiensten. Juist hier tref je prachtige decoraties die door beroemde kunstenaars zijn aangebracht; als het niet rijk bewerkte sarcofagen en reliëfs betreffen, dan zijn op z’n minst kleurrijke fresco’s op de wanden en plafonds aangebracht. Afhankelijk van de periode waarin ze zijn gemaakt vertellen de decoraties ons een religieus thema (geboorte van Jezus, madonna met kind, bekering van een heilige) of een politiek program (filosofie van de katholieke kerk gedachtegoed van een heilige of paus).
De status van een kerk valt af te meten aan de relikwieën (overblijfselen) die er bewaard worden, meestal in of onder het altaar of in de crypte, de ruimte onder een kerk. Allerlei zaken die aan een heilige hebben toebehoord kunnen voorwerp van diepe devotie zijn. Dit gaat soms heel ver. Botten van heiligen zijn natuurlijk de meest voor de hand liggende ‘hebbedingetjes’ van een kerk. Maar ook schedels, baardharen, knieschijven, strottenhoofden, kleren zijn geliefde objecten. Het bezit van een al dan niet volledig lijk tilt de bezittende kerk beslist naar de hoogste categorie.
Raadpleeg ook de lijst met basilieken & kerken.