Vooraf een paar gegevens. Afmetingen kerk: 211,5 m. lang en 132,5 m. hoog; middellijn koepel 42 m.; hoogte middenschip 46 m., breedte 27,5 mt.; lengte transept. 137,5 m. Totale oppervlakte: 15160 m2. Afmetingen plein: ellips van 240 m. breed; op de balustrade van de ‘armen’ van de colonnade staan 124 heiligenbeelden. De colonnade zelf telt 284 zuilen in quasi-Dorische bouworde.
De Sint Pieterskerk ♣ (Italiaans: San Pietro) spreekt voor zich. Interessant zijn de scavi (opgravingen) van de vroeg-christelijke begraafplaats onder de Sint Pieter, waar ook restanten zijn aangetroffen van het Neronische circus en Romeinse straten uit de eerste eeuw na Christus. In het circus van Nero zijn volgens Tacitus de eerste christenen, schuldig bevonden aan de grote brand van Rome in 64 na Christus, terechtgesteld. Zij werden als levende fakkels gebruikt. De grote Egyptische obelisk op het plein heeft op de spina, soort ‘vluchtheuvel’, van het circus gestaan.
Een bezoek met rondleidingen in diverse talen moet ver van te voren worden aangevraagd bij het Ufficio Scavi, Fabbrica di San Pietro. De ingang is bij de Arco delle Campane, links voor de façade van de kerk. Je moet langs de Zwitserse Garde, die jou zal aanhouden en om de reden van het betreden van Vaticaans gebied zal vragen.
Enkele jaartallen
324: bouw van de eerste basiliek in opdracht van keizer Constantijn, voltooid In 349; portaal voor de kerk is een quadriporticus met mozaïeken, fresco’s en beeldhouwwerken;
1445: bronzen deurvleugels voor de oude basiliek door Filarete gegoten (taferelen uit het Concilie van Florence van 1438: hereniging van de oosterse en westerse kerk); basiliek van Constantijn verkeert in verregaande staat van verval; het portaal vormt nog steeds de middelste en belangrijkste toegang tot de kerk;
1447: paus Nicolaas V (1447-1455) geeft Bernardo Rossellino opdracht tot nieuwbouw;
1499: Michelangelo maakt op 25-jarige leeftijd de Pietà (maagd Maria die het lijk van haar zoon Jezus op de schoot vasthoudt, het enige door hem gesigneerde werk!); de beeldengroep is door Jean de Bilhères, gezant van de Franse vorst Karel VIII aan het pauselijk hof besteld en bedoeld geweest voor de S.Petronella elders in Rome;
1506: paus Julius II daalt 17 apr. (‘in albis’) af naar de uitgegraven fundamenten van de zuid-westelijke pilaar onder de koepel (die met het beeld van de heilige Veronica) om de eerste steen te leggen van de nieuwe kerk; Donato Bramante uit Urbino wordt aangesteld als de nieuwe bouwmeester;
1514: dood van Bramante; nieuw ontwerp door Giuliano de Sangallo, Fra Giacondo da Verona en Raffaello Sanzio, die in zijn ontwerp het Griekse kruis verlengt tot een Latijns kruis;
1520: dood van Raffaello;
1532: Baldassare Peruzzi wordt als bouwmeester aangesteld; hij grijpt terug naar het oorspronkelijke plan met Grieks kruis, maar brengt wijzigingen aan in het ontwerp van Bramante;
1534: begin gemaakt aan de bouw van de nieuwe catacomben in een halve cirkel om de Petruskapel boven het graf van de heilige; deze strekken zich uit onder de dwarsbeuk van de nieuwe kerk, terwijl de oude catacomben in de lengterichting (hoofdschip) liggen van de oude basiliek; de bouw van de nieuwe catacomben is in 1546 gereedgekomen;
1538 dood van Peruzzi; Antonio da Sangallo de Jongere neemt de leiding over (hij maakt een houten maquette op schaal van 1:30 voor paus Paulus III);
1539 de fundamenten voor de apsis worden gelegd, de resten van de oude basiliek worden vanaf de dwarsbeuk gesloopt;
1546: dood van Sangallo de Jongere;
1547: Michelangelo, 72 jaar oud, neemt de leiding van de bouw op zich en krijgt carte blanche van zijn superieuren (11 okt. 1549 definitief bevestigd); hij laat alle toevoegingen door Sangallo de Jongere aan het ontwerp van Bramante ontmantelen; bij zijn dood is de koepel tot de tamboer gevorderd; de kleinere vleugels staan er al;
1564: dood Michelangelo, die wordt opgevolgd door Pirro Ligorio, Jacopo Baroni, Domenico Fontana en Giacomo della Porta; de werkzaamheden aan de koepel vallen onder de verantwoordelijkheid van Giacomo da Vignola; pas op 21 januari 1587 valt het besluit (onder paus Sixtus V) om de koepel af te laten bouwen door Giacomo della Porta;
1571: gravure van Tiberio Alfarano laat de plattegrond van de Constantinische basiliek nog zien vóór de ontmantelingen onder paus Julius II;
1589: in twee jaar tijd voltooit Giacomo della Porta de tamboer van de koepel (verhoging van de koepel zat niet in Michelangelo’s bouwplan);
1593: met de inzet van 600 werklieden die onafgebroken doorwerkten, is de koepel in juni van dat jaar gereedgekomen; de bronzen kogels op de laterna worden door Torrigiani en Faccalume geleverd;
1614: façade en portiek van de hand van Carlo Maderno (die ook de welving van de koepel heeft verhoogd met 4,14 m.) komen gereed; hij heeft tevens het middenschip met de huidige opstelling van drie kapellen aan weerszijden geconcipieerd;
1624: Bernini begint in opdracht van paus Urbanus VIII (Barberini) aan het baldakijn en voltooit dit in 1633; onder het baldakijn staat het pauselijke altaar voor de confessio, dat al in de oude Constantinische basiliek op dezelfde plaats heeft gestaan, maar dat door Maderno is vergroot en van een marmeren bekleding voorzien (op de balustrade van deze verzonken ‘exedra’ staan 91 vergulde lampen);
1626: inwijding van de kerk op 18 oktober door paus Urbanus VIII;
1629: paus Urbanus VIII benoemt Bernini tot hoofdarchitect: hij decoreert het interieur en geeft vorm aan het Sint Pietersplein (1656-1667);
1670: Bernini maakt het ruiterstandbeeld van Constantijn de Grote voor de rechter hal in de portiek van Maderno;
1725: Agostini Cornacchini maakt het ruiterstandbeeld van Karel de Grote voor de linker hal in de portiek van Maderno;
1847: standbeelden van Petrus en Paulus voor de trappen op het Sint Pietersplein zijn gemaakt door resp. Giuseppe de Fabri en Adamo Tadolini.
Voorgevel, middenschip & plafond
De open portiek van Carlo Maderno telt vijf portalen die op het inwendige van de Sint Pieterskerk uitkomen (v.l.n.r.): het dodenportaal van Giacomo Manzù (1964), het portaal van Luciano Minguzzi (1977), het portaal van Filarete (1433-1445, nog voor de oude basiliek voorbestemd), het sacramentenportaal van Venezo Crocetti (1965), het Heilige Portaal (uitsluitend geopend tijdens jubeljaren; de deur is dichtgemetseld en wordt slechts om de 25 jaar door de paus zelf met een speciale hamer opengebroken).
Het bronzen beeld van de heilige Petrus in het achterste deel van het middenschip (1ste pijler rechts) is in de 13de eeuw door Arnolfo di Cambio (Colle di Val d’Elsa, omgeving van Siena, ca. 1240-1302) gegoten. Vroeger dateerde men de schepping van het beeld in de vijfde eeuw!
Het hoofdschip (46 m. lang en 27 m. breed) is door Carlo Maderno gebouwd volgens het kerkmodel van de contrareformatie. De casetten op het tongewelf erboven dateren uit de 18de eeuw. Het marmeren inlegwerk (evenals het grootste gedeelte van het kerkinterieur) is ontworpen door Bernini.
De voorgevel (bxh: 115 x 45 m.) is grondig gerestaureerd in het kader van het heilig jaar 2000. De steensoort is travertijn, poreus materiaal, waardoor in de zomer de gevel uitzet en 12 cm. breder kan worden dan in de winter!
Richt je oog in de basiliek naar boven en je ziet op de architraaf die het bovengedeelte van de kerk over het gehele middenschip en het transept (dwarsschip) ondersteunt, Latijnse en Griekse bijbelteksten. Om deze te begrijpen begin je bij de ingang van de basiliek links vooraan en moet je met de klok meelezen.
(Links)
Ego rogavi pro te, o Petre, ut non deficiat fides tua, et tu aliquando conversus confirmas fratres tuos.
“Ik heb voor jou, Petrus, gebeden, opdat jouw geloof het niet laat afweten, en jij moet ooit als bekeerling jouw broeders hierin sterken.”
(Lukas 22:32)
(Links dwars)
Hinc sacerdotii unitas exoritur. Dicit ter tibi, Petre, Iesus ‘diligis me?’ Cui ter, o electe, respondens ais, ‘O Domine, Tu qui omnia nosti, Tu scis quia diligo Te. Hinc una fides, o pastor ecclesiae, Tu omnes Christi pasces agnos et oves.’
“Van hieruit verrijst de eenheid van het priesterschap. Jesus heeft driemaal tot u, Petrus, gezegd ‘Houd je van mij?’ En driemaal, uitverkorene, zeg je Hem antwoordend ‘O Heer, U die alles weet, U weet waarom ik van U houd. Voortaan is er één geloof, o herder van de kerk, U zult alle lammeren en schapen van Christus hoeden.”
(Apsis)
Σὺ βοσκεῖς τὰ ἄρνια, σὺ ποιμανεῖς τὰ πρόβατα Χρίστου.
“U hoedt de lammeren, u bent de herder over de schapen van Christus.”
(naar Johannes 21.15)
(Rechts dwars)
Hinc una fides mundo refulget, o Petre, dixisti, tu es Christus filius dei vivi, ait Iesus, beatus es Simon Bar Iona, quia caro et sanguis non revelavit tibi.
“Van hieruit zal één geloof in de wereld schitteren, heb jij, Petrus, gezegd; jij bent Christus, zoon van de levende God, zegt Jesus, jij bent gelukkig, Simon Bar Jona, omdat vlees en bloed het je niet hebben onthuld.”
(Mattheüs 16:17.)
(Rechts)
Quodcumque ligaveris super terram erit ligatum et in caelis et quodcumque solveris super terram erit solutum et in caelis.
“Wat jij op aarde zult hebben gesloten, zal ook in de hemelen gesloten zijn en wat jij op aarde zult hebben geopend, zal ook in de hemelen geopend zijn.”
(Mattheüs 16:19, over de sleutels van het hemelrijk)
(Onderste ring met de beroemde woorden waarmee Christus zijn discipel Petrus als zijn opvolger op aarde “installeert”)
Tu es Petrus et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam et tibi dabo claves regni caelorum.
“Jij bent Petrus en op deze rots zal ik mijn kerk bouwen en ik zal aan jou de sleutels van het rijk van de hemelen geven.”
(Mattheüs 16:18)
Rondgang
Voor een rondgang door de kerk zelf zie de letters op de plattegrond hieronder. We staan stil bij de hoogtepunten:
A Bordes en façade.
B Portico.
C Heilige Deur (Porta Santa), slechts in jubeljaren (om de 25 jaar) geopend.
D Centrale deur
E Ingang schatkamer.
F Ingang naar de Grotte (de onderaardse ruimten), waar diverse pausen begraven liggen. Tevens alternatieve uitgang van de Sint Pieter.
G Trap naar de koepel.
a Gedenkplaat van Karel de Grote van porfier.
b Petrus op de troon met krans en sleutels van de kerk in zijn hand. Het is een bronzen beeld gemaakt door Arnolfo di Cambio (13de eeuw). De linker voet is bijna weggesleten door de ontelbare kussen die gelovigen erop drukken.
c Standbeeld van Longinus met de heilige lans.
d Standbeeld van Helena met het kruis van Christus.
e Standbeeld van de Heilige Veronica met zweetdoek.
f Standbeeld van de Heilige Andreas aan het kruis.
g Pauselijk altaar met baldakijn van Bernini. Het altaar staat bijna loodrecht boven het graf van Petrus, door archeologen ontdekt en onderzocht in de jaren 1946-1950.
h Michelangelo’s Pietà (zijn eerste beeldhouwwerk in opdracht gemaakt van de Franse kardinaal Groslaye. Het is het enige door Michelangelo gesigneerde werk. Op de band schuin onder de borst van Maria heeft de kunstenaar MICHAEL ANGELUS BONARDVS FLORENTINVS FACIEBAT (‘Michelangelo Buanaroti uit Florence maakte [dit]’).
i Grafmonument van Christina, koningin van Zweden, werk van Carlo Fontana.
k Relikwieënkapel, ontworpen door Gian Lorenzo Bernini.
l Grafmonument van Mathilde van Canossa.
m Sacramentskapel, ontworpen door Gian Lorenzo Bernini.
n Grafmonument van paus Gregorius XIII.
o Grafmonument van paus Clemens XIII, werk van Antonio Canova.
p Preekstoel van Petrus (Cathedra Petri), werk van Gian Lorenzo Bernini.
q Grafmonument van paus Urbanus VIII, werk van Gian Lorenzo Bernini.
r Grafmonument van paus Paulus III, ontworpen door Michelangelo.
s Grafmonument van paus Alexander VII (Chigi) van marmer en goud. De Dood wenkt met zijn zeis en zandloper vanonder een doek.
t Grafmonument van paus Innocentius VIII (in kapel ertegenover het graf met ongebalsemd lijk van paus Pius X).
u Baptisterium (doopkapel).
v Grafmonument voor de laatste Stuarts, werk van Antonio Canova.
Het graf van paus Johannes Paulus II kun je in de Grotte aantreffen, in een nis pal aan de noordelijke wand, halverwege de kerk.